Hoe gaven lesbo’s en homo’s vorm aan hun leven in een tijd waarin er nog geen voorbeelden, rolpatronen en clichés waren, maar wel veel onderdrukking was?

Johan Meester beschrijft het leven van een aantal opmerkelijke lesbo’s en homo’s uit het verleden, vaak uit een literaire omgeving. Deze keer Sir Noel Coward.


Het rijke leven van Sir Noel Coward


Hij schreef toneelstukken, musicals, liedjes, gedichten, cabaretteksten, operettes, verhalen; hij acteerde op toneel en in films, regisseerde, zong, had one-man shows, schilderde en was spion. Het publiek kende hem als de flamboyante man met lange sigarettenhouder, een zijden kamerjas, de mooiste vrouwen aan zijn zijde. Om hem hing de zweem van decadentie. Hij leek constant in de spotlights te staan: “als je een ster bent, moet je je daarnaar gedragen – ik heb dat altijd gedaan”. Aldus Noel Coward.

 

Noel Coward en Gertrude Lawrence

 

Hoe het begon

Noel Peirce Coward werd geboren in 1899 in een ‘lower middle class’ gezin. Zijn moeder was ambitieus en stuurde Noel al jong op dans- en zangles. Hij trad op in schoolproducties en vanaf 1911 heeft hij continu in en voor het theater gewerkt. Al in zijn tienerjaren begon hij voor het toneel te schrijven en muziek te componeren. Na zijn veertiende zou hij geen school meer van binnen zien.

Dat Noel tot zulke grote hoogtes kon stijgen heeft hij, afgezien van zijn enorme talent, vooral te danken aan de schilder James Streatfeild, die hem in 1914 onder zijn hoede neemt en waarschijnlijk ook Noels eerste minnaar is. Hij stelt Noel voor aan Mrs. Astley Cooper, een rijke society-dame. Zij ontfermt zich over Noel als Streatfeild in 1915 sterft. Zij introduceert Noel in de hogere kringen en leert hem zich daarin te bewegen.

Ster van West End en Broadway

Als Noel twintig is heeft hij al een veelzijdige carrière doorlopen. Maar hij wil meer en vertrekt met zeventien pond op zak met een geliefde naar New York. Daar maakt hij kennis met het Amerikaanse theater dat veel ‘sneller’ is dan het Engelse. Vol nieuwe ideeën (en acht pond) keert hij terug naar Londen.

Zijn nieuwe inzichten past hij toe in zijn theaterwerk en vanaf 1920 zou zijn roem alleen maar stijgen. Zijn stukken gaan tegelijk in Londen en New York in première en als een razende reist hij heen en weer om alles te regelen, op te treden, te regisseren. Hij heeft geregeld meerdere producties tegelijkertijd lopen, waar hij zelf vaak ook in speelt; hij wordt ’s werelds best verdienende schrijver.

Zijn werk komt in de twintiger jaren maar net door de censuur: het zijn dan wel komedies, maar met een scherp actueel randje: hij schrijft over zelfstandige vrouwen, druggebruik, overspel, biseksualiteit, hint op homoseksualiteit.

 


Noel Coward

 

Spion en one-man shows

Tijdens de Tweede Wereldoorlog treedt hij op voor de troepen, reist naar Amerika om de Britse belangen onder de aandacht te brengen en spioneert voor de geheime dienst.

Na de oorlog vallen zijn stukken minder in de smaak: ze zijn te frivool, te veel van een andere tijd.

Noel stelt een one-man show samen met sketches en liedjes en treedt daarmee op in de casino’s van Las Vegas en op de Amerikaanse televisie. Het geld stroomt binnen en om belastingtechnische redenen verhuist hij naar Zwitserland en Jamaica.

In de zestiger jaren beleeft hij een revival: zijn toneelstukken worden weer gespeeld en hij acteert in verschillende films; in Amerika ontvangt hij een Tony Life Time Achievement Award, in Engeland een eredoctoraat. Tenslotte wordt hij in 1970 geridderd. Hij was daar in 1942 al voor voorgedragen, maar Churchill vond Noel té gay.

In 1966 betreedt Noel het toneel voor de laatste keer: hij heeft een drieluik geschreven; in het derde deel speelt hij een openlijk homoseksuele man.

Noel Coward sterft in zijn huis in Jamaica in 1973. In Londen krijgt hij in het bijzijn van de Queen Mum een gedenksteen in Westminster Abbey en ook wordt een theater in Londen naar hem genoemd.

 

Noel Coward and friends

 

Buiten de schijnwerpers

Noel Coward is er nooit publiekelijk voor uitgekomen dat hij homoseksueel was. Hij vond dat dat niemand iets aanging. Maar er was meer: homoseksualiteit was in Engeland strafbaar tot 1967. Bovendien was Noel ambitieus: openlijke homoseksualiteit had zeker zijn carrière gefnuikt. Hij deed dus wat de anderen ook deden: wel doen, er niet over praten, niet tonen. Met dat laatste had hij wel moeite: hij was een dandy en camp; Cecil Beaton herinnerde hem eraan niet té opzichtig te zijn.

Noel krijgt een aantal langere relaties. Ook de constante nabijheid van een man moest verklaard worden: ze worden bijvoorbeeld zijn persoonlijke secretaris, reisgenoot of manager.

Negentien jaar lang gaat hij om met de broer van de koning, Prince George. Vanaf de veertiger jaren woont hij grotendeels samen met de acteur en zanger Graham Payn. Daarnaast heeft hij talloze kortere verhoudingen met mannen uit de theaterwereld, zoals Alan Webb en waarschijnlijk Laurence Olivier en Alec Guinness.

Als hij in zijn huis in Jamaica verblijft, wordt de discretie aan de palmbomen gehangen: men wordt geacht naakt bij zijn zwembad te verschijnen. Met zijn buurman Ian Flemming zet hij de toon van losbandigheid en de hele toenmalige jetset komt bij hem langs.

 


Links Graham Payn en rechts Noel Coward


De ochtenden brengt hij altijd werkend door: hij heeft een ijzeren discipline en heeft bij zijn huizen aparte eenvoudige verblijven waar hij in alle rust kan schrijven en lezen.

Hij werkt ongelooflijk hard, maar stort ook geregeld in en lijdt aan depressies. Naast de enorme werkdruk zal het ophouden van zijn imago van verstokte vrijgezel, omringd door vrouwen als Gertrude Lawrence en Marlène Dietrich, hem zwaar vallen. Bovendien draagt hij financiële verantwoordelijkheid voor zijn familie en voor zijn medewerkers in Londen, Zwitserland en New York.

Dan kan hij opeens vertrekken, vaak alleen. Hij reist naar Azië, Zuid-Amerika, Australië en vooral Oceanië en de Caraïben.

 


Werk van Noel Coward

 

Elke generatie kent een Coward revival. Dat hij zelfs figureert in de derde Downton Abbeyfilm lijkt de definitieve bevestiging van zijn onuitwisbare plaats in de Britse geschiedenis.

Vooral in zijn liedjes leeft hij voort. Zoals de ‘light verse’ van Annie M.G. Schmidt de Nederlandse ziel raakt, zo raken ‘Mad Dogs and Englishmen’, ‘I Went to a Marvellous Party’ en ‘The Stately Homes of England’ de Britse.

Zijn ‘Mad about the Boy’, gezongen door Noel zelf, raakt de essentie van camp.

 

Noel Coward in Las Vegas