Sinds de invoering van de anti-homopropagandawet in 2013 is “propaganda van niet-traditionele relaties” aan minderjarigen verboden in Rusland. Feitelijk betekent dit dat praten over homoseksualiteit en het dragen van uiterlijke kenmerken daarvan verboden zijn in de aanwezigheid van jongeren. Toch is dat wel eens anders geweest!

Homoseksualiteit ligt dus gevoelig in Rusland, maar homoseksuele contacten zijn op zich niet verboden. De grotere steden hebben zelfs een bloeiend uitgaansleven, ook al is dat niet altijd even zichtbaar. Wel worden mannen en vrouwen regelmatig lastig gevallen en daten via internet is niet altijd veilig.

In de buitengebieden van Rusland en met name in de Kaukasische deelrepublieken is de situatie veel ernstiger. Vooral in Tsjetsjenië is die ronduit beroerd, getuige de documentaire 'Welcome to Chechnya', die nog op NPO Plus is terug te zien.

Homoseksuelen (zowel mannen als vrouwen) worden mishandeld en vermoord. Vanuit Moskou en Sint Petersburg proberen vrijwilligers bedreigde personen naar veilige plekken buiten Tsjetsjenië te brengen. Vaak is dat te laat: telefoons en laptops zijn meestal al in beslag genomen door bezorgde familie of ontvoerders. Communicatie met deze mensen buiten de regio is dan haast onmogelijk.

Toch is dat wel eens anders geweest. In het begin van de Russische revolutie waren homoseksuele contacten geen probleem. De Revolutie was een breuk met allerlei oude patronen. Er werd geëxperimenteerd met allerlei maatschappelijke vormen. De kunstscene bijvoorbeeld was spectaculair vernieuwend.

Dat veranderde midden jaren ’30, toen homoseksuele contacten strafbaar werden. Niet dat er toen een heksenjacht ontstond of actieve opsporing. Het leek meer een stok om de hond mee te slaan: als je van iemand af wilde, kon een beschuldiging van homoseksuele contacten een nuttig middel zijn.

Vadim Kozin heeft zowel de vrijheid als de repressie meegemaakt. Hij werd in 1903 geboren in een gezin van vier kinderen. Na de dood van zijn vader moest hij de inkomsten voor zijn moeder en zussen verdienen. Hij deed dat met allerhande baantjes maar vooral met piano en zang (bijvoorbeeld de begeleiding van stomme films).

Dat zingen ging hem goed af en werd heel erg gewaardeerd. Met zijn mix van Russische en Finse tango’s, zigeunermuziek en smartlappen werd hij in korte tijd razendsnel populair bij het grote publiek in Petrograd, zoals dat tussen 1914 en 1924 heette. Dat hij relaties met mannen onderhield, was geen belemmering.

Begin jaren ’30 vertrok hij naar Moskou, waar er artistiek gezien meer mogelijkheden waren. Zo was hij geregeld te horen op de Sovjet-Russische radio. En na de inval van Duitsland in 1941 reisde hij langs het front om de soldaten op te beuren. Ook van Stalin wordt gezegd dat hij een fan van Vadim was.

Bij de conferentie in Teheran in 1943, de eerste gelegenheid waar Roosevelt, Churchill en Stalin de oorlog tegen de Duitsers bespraken, was Vadim aanwezig. Samen met Marlène Dietrich en Maurice Chevalier trad hij op voor de aanwezige hoogwaardigheidsbekleders.

Dat maakt het ook onwerkelijk dat hij in 1944 werd opgepakt en naar een werkkamp in Siberië werd gestuurd. Voor zover bekend werd hem behalve verraad ook zijn homoseksualiteit verweten.

Dat werkkamp in het Noordoosten van Siberië bij Magadan heeft hij waarschijnlijk alleen overleefd, omdat de directrice van het werkkamp een fan van hem was en hem in bescherming kon nemen. Maar ook hier vermaakte hij de medegevangenen met zijn liederen.

Hij kwam vrij na de dood van Stalin en bleef de rest van zijn leven in Magadan wonen. Hij bleef zingen en optreden, vaak in fabriekskantines en meestal op kleine podia. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie werd hij begin jaren ’90 gerehabiliteerd.

Voor zijn 90e verjaardag werd door de Russische televisie een eerbetoon georganiseerd waarvoor artiesten uit het Europese deel van Rusland overkwamen naar Magadan. Maar Vadim wilde er niets meer van weten: zijn stoel op het erepodium bleef leeg. In december 1994 overleed hij.

Ik heb me laten vertellen dat alle Russen vertrouwd zijn met de muziek en teksten van Vadim Kozin. Ook Marc Almond was zo onder de indruk dat hij zijn teksten liet vertalen en een cd maakte met muziek van Kozin. En Almond, zelf openlijk homo, kennen we natuurlijk nog van het duo Soft Cell.

Op YouTube vind je oude beelden en muziek van Vadim Kozin. En wil je meer over hem weten en de speurtocht die Marc Almond ondernam naar zijn achtergrond en muziek, dan kun je onderstaande link volgen naar een radiodocumentaire van de BBC.

BBC Documentaire Almond

Kozin op YouTube

NPO Plus Documentaire

Wikipedia: Homoseksualiteit in Rusland