Roze psychiaters zwengelen spijtbetuiging aan

Op een regenachtige maandagmiddag drinken psychiater Cobie Groenendijk en ik koffie aan mijn keukentafel en vertelt zij gedreven over recente ontwikkelingen binnen de NVvP, de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, met name over de spijtbetuiging van de NVvP aan de lhbtiq+ gemeenschap over de conversietherapieën.

Lang geen onderwerp van gesprek

In 2010 deed het Trimbos-instituut een breed bevolkingsonderzoek naar het mentale functioneren van Nederlanders. Het is dan allang bekend dat psychische problemen een biologische component kunnen hebben maar óók dat maatschappelijke omstandigheden hierop van grote invloed zijn. Zo is het geen nieuws dat zich in de Regenbooggemeenschap veel psychische problemen voordoen, zoals verslavingen en suïcides. Cobie vertelt dat dit toen geen onderwerp van gesprek was binnen de NVvP. Internationaal werd wel al veel kennis gedeeld via de AGLP, The Association of LGBTIQ+ Psychiatrists. Daarom organiseert zij in 2012 een roze symposium als onderdeel van het jaarlijkse landelijke congres van de NVvP, samen met het Sociaal Cultureel Planbureau en het Trimbos-instituut. Cobie: “Daar ontmoette ik veel roze collega’s en samen hebben we formeel het platform ‘LHBTIQ+ en psychiatrie’ opgericht binnen de NVvP. Enkele jaren later ontstond ‘Roze in Wit’, voor de hele medische sector. Ons platform valt daaronder. Er zijn inmiddels rond de 200 psychiaters aangesloten. Sinds die tijd organiseren we elk jaar een symposium of bijscholing. We werken veel samen met Bouko Bakker van de Alliantie Gezondheidszorg Op Maat. Dit is belangrijk voor onze maatschappelijke inbedding.”

Conversiebehandeling wordt nog steeds gepraktiseerd in Nederland

Een van de aandachtspunten van het platform is de conversietherapie die in het verleden toegepast werd om homo’s te ‘genezen’. De oprichter van de Vereniging van Psychiatrie zette homoseksualiteit neer als afzichtelijk. Ook was homoseksualiteit tot 1973 een ‘afwijking’ binnen de DSM - het ‘handboek’ voor psychiaters. Dit heeft veel invloed gehad binnen de vereniging.

De conversietherapie kon bestaan uit shocktherapie, psychotherapie en castratie. Binnen de psychiatrie worden deze allang niet meer uitgevoerd maar bij orthodox-religieuze gemeenschappen worden nog steeds conversiebehandelingen aangeboden. Cobie: “Zo vertelde een orthodox-joodse patiënt mij onlangs dat hij EMDR-therapie kreeg aangeboden om van zijn homoseksualiteit af te komen.”

Inmiddels zijn er al twintig landen, waaronder Malta, Zwitserland en Taiwan, waar conversietherapie strafbaar is gesteld. Het is onvoorstelbaar dat dit in Nederland, ooit voorloper met Amsterdam als Gay Capital of the World, nog niet geregeld is. Er ligt wel al geruime tijd een wetsvoorstel, maar door politieke omstandigheden is dit nog steeds niet geëffectueerd.

Een zorgvuldige aanloop naar een spijtbetuiging

“De behandeling heeft zowel mannen als vrouwen beschadigd,” vertelt Cobie. “Dit leed en deze uitsluiting wordt diep gevoeld binnen de lhbti+ gemeenschap. Ben Ruesink en ik zijn al in 2019 in gesprek gegaan met het NVvP bestuur over een mogelijke spijtbetuiging. Het zou zo goed zijn als wij het jubileumjaar 2023 aangrijpen om de hand in eigen boezem te steken en onze spijt te betuigen over deze zwarte bladzijde uit onze geschiedenis.”

Op verzoek van het bestuur wordt er een werkgroep Seksuele- en Genderdiversiteit opgericht, die feiten en geschiedenis verzamelt en suggesties voor verbeteringen formuleert. Wegbereiders Ben Ruesink, Cobie Groenendijk en Mieke Hassing zijn lid van deze werkgroep.

De adviezen van ILGA, International Lesbian & Gay Association, om vanuit beroepsverenigingen steun uit te spreken ten behoeve van het wettelijk verbod op conversietherapie en het opstellen en organiseren van een spijtbetuiging, brengen een versnelling in de interne discussie.

Het resultaat is dat de hele NVvP achter de spijtbetuiging gaat staan.

Veel leed en psychische schade

Het bestuur schrijft uiteindelijk zelf de tekst van de spijtbetuiging. De voorbereiding is minutieus, ook met het oog op de aanwezige pers. En dan spreekt voorzitter Niels Mulder op 30 maart 2023 tijdens het Voorjaarscongres in Maastricht de spijtbetuiging uit ten overstaan van vertegenwoordigers van COC Nederland, Transgender Netwerk Nederland en circa 2000 psychiaters:

‘Met de ogen van nu kijken we met spijt op het verleden terug. We erkennen het leed dat daardoor is ontstaan. We willen deze zwarte bladzijde omslaan. We geven ons rekenschap van het feit dat het benoemen van een LHBTIQ+ identiteit als psychiatrische ziekte heeft geleid tot zogenaamde ‘behandeling’ van LHBTIQ+ personen. We erkennen dat deze pogingen te veranderen wie iemand ten diepste is en van wie iemand houdt veel leed en psychische schade hebben aangericht. We spreken nadrukkelijk uit dat verschillende seksuele en gender identiteiten natuurlijke variaties zijn waarbij geen sprake is van ziekte. Wij willen ons richten op een inclusieve psychiatrie en een LHBTIQ+ sensitieve zorg.’

Bij de roze aanwezigen ontstaat grote beroering en ontroering. Velen weten dat homoseksualiteit vroeger een hindernis was om hoogleraar psychiatrie te worden. En ook hebben psychiaters veel remming ervaren binnen de psychoanalytische verenigingen die sterk homofoob waren.

Een van de gepensioneerde psychiaters zegt achteraf: “Ik was zo ontroerd en zó blij, ik had wel bij jullie op het podium willen springen.”

Groot nieuws

Door de alertheid van de media wordt de spijtbetuiging groot nieuws. Alle grote media als NRC, Volkskrant, Trouw en Telegraaf schrijven erover. De volgende dag spreekt Cobie, samen met ervaringsdeskundige Henk Brouwer, over de spijtbetuiging in Talkshow OP1.

De website van NVvP is inmiddels gender- en lhbtiq+-vriendelijk ingericht.