Wat moet je regelen voor euthanasie? Een levenstestament waarvoor notarissen tegenwoordig reclame maken heb je niet nodig, maar wat dan wel?  Lees verder als je wilt weten hoe het precies zit.

Wat is euthanasie? 
In Nederland staat het woord euthanasie voor het zelfgekozen levenseinde met behulp van een arts. In de euthanasiewet staan de voorwaarden waar de arts zich aan moet houden. Er moet sprake zijn van uitzichtloos en ondraaglijk lijden en van een vrijwillig en weloverwogen verzoek. Er mag geen redelijke andere manier zijn om het lijden te verlichten. Euthanasie wordt dus in de meeste gevallen verleend aan mensen met een dodelijke of ernstige chronische ziekte. Ook mensen met dementie, mensen die lijden als gevolg van allerlei ouderdomsklachten en mensen met psychiatrische aandoeningen komen in aanmerking.

De huisarts
Het is belangrijk al in een vroeg stadium met je huisarts te overleggen of die bereid is euthanasie te verlenen als dat aan de orde is. Wil je huisarts dat niet dan kun je overwegen een andere huisarts te zoeken, je eigen arts kan je daarbij helpen.

Om te voorkomen dat iemand met een actuele euthanasievraag geen huisarts kan vinden, is een aantal jaar geleden het Expertisecentrum Euthanasie opgericht. Je kunt je daar melden voor hulp. Uiteraard zijn ook deze artsen gehouden aan de voorwaarden van de euthanasiewet.

De schriftelijke wilsverklaring
Ook is het van belang dat je je wensen rond euthanasie vastlegt in een schriftelijke wilsverklaring. Daardoor weten je huisarts of specialist, maar ook je naasten, wat je juist wel of juist niet wilt. Dat is vooral belangrijk als je het zelf niet meer kunt vertellen, bijvoorbeeld door dementie of doordat je in coma raakt.  

In deze schriftelijke wilsverklaring is het goed de volgende zaken te benoemen:

  • Euthanasieverzoek

Met een schriftelijk euthanasieverzoek leg je vast dat je euthanasie wilt krijgen als je ondraaglijk lijdt, je kunt daarbij ook aangeven wat voor jou ondraaglijk lijden inhoudt.

  • Behandelverbod

Met een schriftelijk behandelverbod leg je vast dat je geen behandeling meer wilt, en dus liever overlijdt, als je geen kwaliteit van leven meer (te verwachten) hebt.

Het behandelverbod is ook van belang als euthanasie volgens de wet niet mogelijk is, maar je toch elke kans om te overlijden wilt aangrijpen. Je geeft dan aan niet meer behandeld te willen worden bij mogelijk levensbedreigende aandoeningen, ook niet wanneer er een goede kans op herstel is na behandeling.

  • Volmacht

Met een schriftelijke volmacht leg je vast wie jou mag vertegenwoordigen als je zelf geen medische beslissingen meer kunt nemen.

Deze zaken samen vormen je wilsverklaring. Een wilsverklaring moet gedateerd en ondertekend worden.  Bespreek je wilsverklaring met enige regelmaat met je huisarts en je naasten. Als je gezond bent is eens in de twee jaar genoeg, maar anders is het belangrijk dit vaker te doen.

Hoe gaat euthanasie in de praktijk?
Euthanasie begint altijd met een euthanasieverzoek. Als je ernstig ziek bent en niet meer wil leven, kan je zelf tegen je huisarts zeggen dat je euthanasie wil. Maar als je toestand zo slecht is dat je daar niet meer toe in staat bent, kan je schriftelijke euthanasieverzoek het mondelinge verzoek vervangen. Als je arts bereid is om op je verzoek in te gaan moet deze eerst kijken of er inderdaad sprake is van ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Vervolgens moet een andere arts een tweede beoordeling doen. Als hij of zij ook denkt dat aan alle eisen is voldaan, kan de eigen arts samen met de patiënt een datum voor de euthanasie plannen.

Verschil met een levenstestament
Een levenstestament is een wilsverklaring die je laat opstellen bij de notaris. Net als een testament gaat het in de eerste plaats om financiële zaken. Denk bijvoorbeeld aan het beheer van je geld of de verkoop van je huis als je niet meer in staat bent om dit zelf te doen. Maar ook persoonlijke zaken als de zorg voor een huisdier.

Het heeft echter geen zin om daar ook je wensen over je medische behandeling in op te nemen, omdat je er niets mee regelt. Je medische wilsverklaring horen bij je huisarts. Deze kan beoordelen of er voldoende informatie in staat en neemt je verklaring in jouw medisch dossier op. Daarmee is je medische wilsverklaring rechtsgeldig. Bijkomend voordeel is dat je ‘m op elk moment (gratis) kunt herzien.

Specifieke situaties

  • Mensen met dementie

Euthanasie bij mensen met dementie is niet uitgesloten door de wet. Wel is het soms moeilijker om aan de eisen te voldoen en hebben artsen er soms moeite mee.

Een belangrijke vereiste is dat de patiënt een vrijwillig en weloverwogen verzoek doet aan de arts. Oftewel: iemand moet nog wilsbekwaam zijn. Dat kan problemen geven als iemand met dementie, zonder dat zij of hij het zelf in de gaten heeft, wilsonbekwaam wordt. Dan is euthanasie vaak niet meer mogelijk. In de euthanasiewet staat weliswaar dat een eerder opgestelde wilsverklaring het mondelinge verzoek kan vervangen, maar alleen als er sprake is van ernstig geestelijk of lichamelijk lijden en dit goed omschreven staat in de wilsverklaring. In die gevallen is het dus heel belangrijk dat er een gemachtigde is die een verzoek kan doen. 

  • Mensen met psychiatrische aandoeningen

Mensen met een psychiatrisch ziektebeeld kunnen erg lijden. Zo erg dat ze een doodswens hebben. In de jurisprudentie is bevestigd dat ook dit lijden aangemerkt kan worden als ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Bij mensen met psychiatrische aandoeningen is het vaak moeilijker vast te stellen of is voldaan aan de zorgvuldigheidseisen van de wet: a. is iemand wilsbekwaam en b. is er sprake van uitzichtloos lijden en zijn er geen andere behandelmogelijkheden meer.

Mensen met opeenstapeling van ouderdomsklachten

Het kan voorkomen dat iemand zonder ernstig ziek te zijn dusdanig veel ouderdomsklachten ontwikkelt dat er sprake is van ernstig lijden. Denk aan gehoor- of gezichtsverlies, slecht lopen, incontinentie, geheugenverlies, enzovoort. Als dit leidt tot functieverlies en verlies van waardigheid, kan het ondraaglijk lijden veroorzaken. Dit is dan indirect veroorzaakt door medische aandoeningen en valt daarom onder de euthanasiewet.

Euthanasie bij voltooid leven?
‘Voltooid leven’ is de term die wordt gebruikt om aan te duiden dat iemand ‘levensmoe’ is zonder dat dit komt door een onderliggende ziekte. Euthanasie bij voltooid leven is een politiek en maatschappelijk discussiepunt. Rechtsgeleerde Huib Drion trapte in 1991 het debat af. In 2000 bepaalde de Hoge Raad dat de euthanasiewet alleen geldt als er sprake is van een ‘medische aandoening’. Dat betekent dat de wet niet kan worden gebruikt als iemand enkel het gevoel heeft ‘klaar met leven’ te zijn.

Tweede Kamerlid Pia Dijkstra diende in 2020 een wetsvoorstel in dat het voor oudere mensen mogelijk moet zijn om hulp bij zelfdoding te krijgen, zonder dat er sprake hoeft te zijn van een medische aandoening die lijdt tot ondraaglijk lijden. Dit voorstel heeft het niet gehaald. Er is nu geen nieuwe wetgeving in de maak.

Het verschil tussen palliatieve sedatie en euthanasie
Het doel van palliatieve sedatie en euthanasie is verschillend: euthanasie is gericht op levensbeëindiging en palliatieve sedatie is gericht op bewustzijnsverlaging met als doel het lijden van de patiënt te verminderen. Palliatieve sedatie kan alleen toegepast worden in de stervensfase, als de patiënt minder dan twee weken te leven heeft.  Een arts hoeft niet aan euthanasie mee te werken, maar palliatieve sedatie is wel een recht. Als er een indicatie is voor palliatieve sedatie mag de arts dit niet weigeren.

De NVVE
De NVVE (Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde) heeft aan de wieg gestaan van de huidige euthanasiewet. Zij behartigt de belangen van iedereen in de samenleving die waardig wil sterven en de regie wil behouden aan het eind van zijn of haar leven. Ze maakt zich hard voor een betere uitvoering van de euthanasiewet en pleit voor mogelijkheden voor mensen die nu tussen wal en schip vallen. 

De NVVE doet dit door middel van campagnes, politieke lobby, overleg met artsen en samenwerking met gelijkgestemde partijen en organisaties. De vereniging geeft voorlichting, bijvoorbeeld via (digitale) lezingen en via haar website.

Leden kunnen gebruik maken van de ledenservice met digitale wilsverklaringen die je online kunt invullen en kunt printen, of papieren exemplaren die je tegen een gering bedrag kunt bestellen. Deze wilsverklaringen worden geleverd met een uitgebreide handleiding en hulpteksten voor het opstellen. NVVE-leden kunnen hulp en persoonlijk advies krijgen op speciale spreekuren of door een huisbezoek van een consulent.

Dus hoewel het lidmaatschap van de NVVE niet nodig is voor het opstellen van je wilsverklaring verdient de organisatie wel ieders steun in haar strijd voor een waardig levenseinde in eigen regie. Het lidmaatschap van de NVVE is € 22,50 per jaar (€15 in het eerste jaar).

Voor deze tekst werd gebruik gemaakt van de site van de NVVE