Pensioen! Eindelijk kon ik met een enkele reis naar mijn huis in Italië vertrekken.

Ik zou het drie keer doen. Bij de derde keer kwam ik na anderhalve maand alweer terug en gaf ik eindelijk toe: ik ben geen dorpsmens, ik ben een stadsmens. En niet alleen dat: ik ben een Amsterdams stadsmens.

De vrije vogels van Amsterdam
Wat dat Amsterdamse is, is meer dan ‘al die lichtjes ’s avonds laat op het plein’ of zelfs ‘al die Amsterdamse mensen’. Het is bovenal de Amsterdamse vrijheid, de omarming van allerlei eigenzinnigheid.

Het boek De Vrije Vogels van Amsterdam van Bamber Delver en Sajad Salmanpour laat precies zien waar die omarming toe kan leiden.

Het eerste exemplaar werd op 29 november 2024 aan Dolly Bellefleur overhandigd. Het is een ‘Ode aan de Paradijsvogels en Dwarsliggers van de Stad’. Fabiola siert de voorkant en lijkt een logische keuze, maar in het boek komen we ook Dr. Rat tegen, Kokadorus, Fong Leng, de String Skater en nog 95 anderen die in Amsterdam de vrijheid namen en kregen om zichzelf te zijn. Dát miste ik zo in den vreemde, de stad die ook een thuis is voor allerlei buitenbeentjes.

©Frank Helwegen 2024


Voor mij was het naast deze aha- ook een oh ja-leeservaring, een hernieuwde kennismaking met bijvoorbeeld Hugo van Mondfrans, Betty Paërl, Wim Hogenkamp. En eindelijk weet ik wie die aliens waren die ik meer dan vijftig jaar geleden op de Nieuwendijk zag en hoe ze David Bowie inspireerden. Want de portretten zijn doorgaans goed gedocumenteerd: wie waren deze vrije geesten, hoe ontwikkelden ze zich, wie beïnvloedden ze en hoe liep het met hen af?

 

Vrijheid
Deze vrije geesten, dwarsliggers en eigenzinnigen konden en kunnen zich ontplooien op plekken in de stad waar minder toezicht is zoals broedplaatsen, kraakpanden, rafelranden, het theater, rommelige buurten. Deze bieden vrijheid en ruimte om je te ontwikkelen tot wie je bent. Dat verklaart ook waarom van zo vele geportretteerden de wieg niet in Amsterdam stond. En misschien ook waarom minstens 30% van de geportretteerden tot de LHBTIQ+ gemeenschap behoort. De stad biedt zowel anonimiteit als ook bescherming.

Maar deze vrijheid is niet vanzelfsprekend, het lijkt alsof die steeds weer bevochten moet worden.

 

Valse nostalgie
Vroeger was niet alles beter, wordt ook in dit boek benadrukt. In die goeie ouwe Jordaan heerste een verstikkende moraal, die Johnny Jordaan tot een zelfmoordpoging dreef. De hippies waren misschien erg vrij, maar ook egocentrisch, vol drugs en seksueel misbruik. Punks waren onderling gewelddadig en weinig tolerant. De krakersrellen rond de Vondelstraat en de inhuldiging van Beatrix konden alleen in zeer beperkte kring waardering vinden. En toen de Jantjes de Dam schoonveegden van het langharig tuig stond het merendeel van de inwoners te juichen. Maar toch, het tuig droop niet af maar ging naar het Vondelpark en Amsterdam werd het magies sentrum van een Summer of Love.

Toch betrap ik mezelf erop dat ik soms denk ‘dat kon toen nog’. Maar verwar ik dan onverschilligheid niet met tolerantie?

Delver heeft een serieuze boodschap voor de lezer: vrijheid komt niet vanzelf en de vrije vogels zijn de kanaries in de kolenmijn. Als het slecht met hen gaat, gaat het slecht met Amsterdam.

Het portret van Ben Ali Libi waarmee het boek opent lijkt dit met het gedicht van Willem Willink te onderstrepen:  

“….. En altijd als ik een schreeuwer zie met een alternatief voor de democratie, denk ik: jouw paradijs, hoeveel ruimte is daar voor Ben Ali Libi, de goochelaar…...”

 

Tenslotte
Zoals iemand in het boek zegt “Zelf zie ik er totaal alledaags uit … maar toch voel ik mij intens verbonden met die stringskater”, zo gaat het mij ook: dát vrije vogels kunnen bestaan, dat miste ik zo in mijn idyllische Italiaanse dorp.

Het is bijna niet voor te stellen dat zo’n lexicon van excentriekelingen nog niet bestond, maar Delver en Salmanpour hebben het startschot gegeven. Laat het werk nooit af zijn want de voorraad is nog lang niet uitgeput. Waar zijn bijvoorbeeld Erwin Olaf aan wie het boek is opgedragen, Annemarie Grewel, Max Heymans, Simon Vinkenoog, Felix de Rooy, om maar een paar te noemen?

Het boek is helaas niet (goed) geredigeerd. Er zijn nogal wat zinnen die niet lopen en dat bederft het leesplezier. Ook staan er enkele feitelijke onjuistheden in. Zo is de Willemspoort niet gebouwd om Amsterdam te verdedigen maar om tol te heffen. Ik hoop dat dit in de inmiddels verschenen tweede druk is verbeterd.

Het boek heeft voorin twee QR codes: een naar een uitgebreid video- en filmarchief met beeldmateriaal van de mensen die in het boek zijn opgenomen (bij mij deed die het niet) en een andere naar een Spotify Playlist (deed het wel) met allerlei muziek van besproken artiesten.

Hier is meer informatie over het boek en hoe men het kan aanschaffen. Ook is er een link naar een MVS-reportage van de presentatie.

Het boek is een ode aan ruimdenkend Amsterdam; laten we eindigen zoals het boek eindigt

“Houdt stand en: geniet van de stad. Leve onze vrijheid!”