Documentaire over een keerpunt in het leven van een intersekse persoon

In 1950 werd IS.A bij de Burgerlijke Stand aangegeven als jongen. Er is altijd gezwegen over de intersekse status waarmee de baby ter wereld kwam. Jaren later viel voor haar het kwartje en pas op zeventigjarige leeftijd durfde IS.A als vrouw naar buiten te treden. Filmmaker Eveline van Dijck maakte daarover een indrukwekkende documentaire die op vrijdagmiddag 25 augustus a.s. om 14.00 uur in de Oranjekerk in première gaat.

Eén op de negentig
De i van intersekse is een minder bekende letter uit het roze alfabet, ook binnen ons Stadsdorp. Toch wordt één op de negentig baby’s zo geboren. In het algemeen groeit de maatschappelijke acceptatie van mensen die niet in een hokje passen, maar intersekse personen leven nog vaak met een geheim om discriminatie en stigmatisering te vermijden.

Intersekse verwijst naar “de doorleefde ervaring van mensen die geboren zijn met een lichaam dat niet voldoet aan de normen van man en vrouw zoals de maatschappij die hanteert”, aldus de Nederlandse organisatie voorseksediversiteit (www.nnid.nl). Soms is dat bij de geboorte aan de buitenkant te zien. In andere gevallen komt het later aan het licht, bijvoorbeeld als een meisje niet gaat menstrueren.

Lichamelijk corrigeren
Als bij een geboorte niet duidelijk gezien kon worden of een kind een jongen of een meisje was, stelde de huisarts in overleg met de ouders het geslacht vast. Het medische beleid was geheimhouden en chirurgisch en/of hormonaal zo snel mogelijk lichamelijk corrigeren. Tegenwoordig is er meer openheid en wordt vaker gewacht tot het kind zelf kan bepalen wat het wil. Maar de gedachte dat het beter is vanaf het begin op te groeien als jongen óf als meisje en dat medisch ingrijpen daarom op jonge leeftijd wenselijk is, leeft nog altijd. De Nederlandse organisatie voor seksediversiteit keurt lichamelijke ingrepen waarover kinderen niet kunnen (mee)beslissen, af als schending van (het grondrecht op) de lichamelijke integriteit.

Anders dan andere jongens
IS.A werd enkele maanden na de geboorte, geopereerd. Haar ouders hebben er nooit over gesproken. IS.A was hun zoon Paul. Dat hij er, ook na de operatie, lichamelijk anders uitzag dan andere jongens en kampte met darmstoornissen en plasproblemen, bleef onbenoemd. Paul wist niet beter. Als hij zijn lichamelijke ongemakken ter sprake bracht, wimpelde zijn moeder het af met de opmerking dat hij na de geboorte niet goed groeide. Eens zei ze: ‘Ik zou liever een meisje gehad hebben.’ Meer tekst en uitleg kreeg Paul niet.

Motorongeluk
Tijdens zijn puberteit begon Paul erover bij de huisarts. Die spoorde een operatiedatum op, maar het medisch dossier ontbrak. De dokter adviseerde hem zich bij de situatie neer te leggen. Paul was intussen gewend als jongen door het leven te gaan, hoewel hij zich innerlijk steeds meer een meisje voelde. Hij liet het voor wat het was. De tijd en zijn sociale omgeving waren niet rijp voor een gesprek. Bovendien kreeg Paul op twintigjarige leeftijd een motorongeluk waarbij zijn gezicht en rug zwaar beschadigd raakten. Medisch onderzoek wees uit dat er in zijn lichaam ingrepen waren gedaan om hem als man te normaliseren. Het (slechts gedeeltelijke) herstel van het verkeersongeval duurde lang. Hierna had Paul al zijn energie nodig om zijn leven op de rit te krijgen. Hij leefde verder als de man waartoe het lot hem had voorbestemd.

d’Oude Binnenstad
Tot zijn pensioen was Paul conciërge bij een bedrijf. Daarna ging hij als vrijwilliger de wijkkrant d’ Oude Binnenstad rondbrengen. Zo kon hij de saaie Amsterdamse buurt waarin hij woonde, ontvluchten en kwam hij in contact met kleurrijke bewoners van het 1012 gebied, wereldwijd beter bekend als het Red Light District. Daar ontmoette Paul mensen die zich anders voelden dan ze eruitzagen. Hij begon de vrouwelijke kant van zijn persoonlijkheid meer te erkennen en te ontwikkelen. Als hij geen bezoek verwachtte, droeg hij thuis vaak dameskleding, een heerlijk gevoel. Inmiddels was Paul bevriend geraakt met buurtgenoten Eveline van Dijck (filmmaker) en Marian van de Veen–van Rijk (fotograaf). Na enige tijd vertelde hij hun zijn geheim. Zij moedigden hem aan zich samen met hen ook op straat als vrouw te manifesteren. Paul besloot zich IS.A te noemen: IS Amsterdam

Talentvolle autodidact
Eveline van Dijck maakte onder andere de in 2011 door omroep HUMAN uitgezonden documentaire Wonen op de Wallen, een film over hoe de bewoners daar leefden en werkten. En over hoe zij de strijd aanbonden met junks, rotzooi op straat en overlast van lawaaiige bezoekers.

Voor het YouTube kanaal TheVoiceof1012 maakte zij in 2019 de video De Wallen volgens IS.A. Daarin werd aandacht besteed aan de paneeltjes van stadsgezichten op De Wallen, die IS.A na pensionering als hobby was gaan maken. Werk met een losse bijna impressionistische toets. Toen IS.A zich meer als vrouw begon te profileren, beeldde zij ook die ontwikkeling uit. In strakke lijnen en felle kleuren zijn de innerlijke worsteling en groei te zien. Inmiddels noemen kenners IS.A een talentvolle autodidact.


Happy end
Eveline van Dijck maakte in samenwerking met Marian van de Veen een documentaire over de verandering die zich in IS.A voltrok. Er ontstond een indringend en ontroerend portret van iemand die door het leven allesbehalve verwend werd, maar nooit de moed verloor en op haar drie en zeventigste gelukkiger is dan ooit. Opmerkelijke inkijkjes in het leven van IS.A en een verrassend happy end maken de documentaire extra het bekijken waard.