Johan Ooms

In mei 2020 beëindigde acteur Johan Ooms op 75-jarige leeftijd zijn leven met een laatstewilmiddel. Het was voor hem voltooid. Johan verzette zich vurig tegen de weerstand van de overheid om in eigen regie te mogen sterven. Zijn leven lang hadden mensen hem al verteld hoe hij dat - als homoseksueel - moest leiden. Maar zich ook nog laten voorschrijven hoe hij dood moest gaan, ging hem echt te ver. In 2022 eren kunstenaars Paul Koeleman en Hans van der Leeuw Johan met een sfeervolle expositie in het Amsterdamse Museum Perron Oost.

Tot in de puntjes
Fotograaf Paul Koeleman (1955) en schilder Hans van der Leeuw (1959) houden zich beiden bezig met portretkunst. Johan Ooms was voor hen een belangrijke muze. Paul portretteerde Johan sinds de vroege jaren tachtig, toen hij grafisch ontwerper was van affiches van Het Publiekstheater. Ook voor Hans stond Johan vaak model. Met in de laatste periode bij alle drie in het achterhoofd de wetenschap van het naderende einde.

Een expositie in museum Perron Oost toont bijzondere werken van Paul Koeleman. 'Met thema’s als reizen en verdwijnen is het grote verscheiden nooit ver weg,’ licht Paul toe. Het Johan zo kenmerkende silhouet - hij ging altijd tot in de puntjes gekleed en met hoed op de deur uit - wordt treffend weergegeven. 

Johan Ooms door Paul Koeleman

Van Hans van der Leeuw wordt onder andere het intrigerende After the last Performance getoond. Hans: ‘Johan als de toneelspeler na zijn laatste optreden. Geen triomfantelijk: kijk mij nou, maar kritische zelfreflectie: wat deed ik en wat ga ik doen?’ 

Johan Ooms door Hans van der Leeuw  

‘Voorgoed gaan liggen’
Johan Ooms speelde sinds 1968 zo’n honderd glansrollen bij vooraanstaande toneelgezelschappen. Daarnaast kwam er veel film- en televisiewerk op zijn pad. Acteren was Johans lust en leven. Toen hij door een aandoening aan de stembanden daartoe steeds minder in staat was, brokkelde zijn levenslust af. Hij kreeg ook andere lichamelijke ongemakken en begon er steeds meer naar te verlangen ‘voorgoed te gaan liggen’, zoals hij het noemde. Maar dan wel in eigen regie. Euthanasie wees hij af - als hij daarvoor al in aanmerking zou komen op grond van de wettelijke regels. Johan wilde principieel een dokter niet met zijn dood belasten. Al vele jaren was hij voorstander van zelfbeschikking aan het einde van het leven. ‘Ik ben de tijd vooruit,’ zei Johan vaak. Aan deze uitspraak ontleent de expositie haar titel.

Afkalvend eiland
Voor de tegenwerking van de overheid om in eigen regie met een laatstewilmiddel te kunnen sterven had Johan Ooms geen goed woord over. In een interview legde hij een parallel met zijn homoseksualiteit. ‘Mijn leven lang ben ik mensen tegengekomen die me vertelden hoe ik moest leven. Nu willen sommigen me voorschrijven hoe ik zou moeten sterven. Ik ga daar niet naar luisteren. Ik heb geen enkel dedain voor andere opvattingen, zeker niet religieuze. Maar van overheidswege ingrijpen in het leven van mensen die deze opvattingen niet delen, wijs ik af. Dat is volgens mij trouwens een afkalvend eiland.’

Nooit je pet afnemen
In aanwezigheid van vele vrienden van Johan, onder wie voormalige collega’s Kathenka Woudenberg, Elsje de Wijn, Petra Laseur en Gerardjan Rijnders, opende acteur Hugo Koolschijn op 22 mei 2022 de unieke tentoonstelling. Hij memoreerde Johans grote verdiensten voor het Nederlandse toneel en citeerde een van de vele wijze uitspraken die Johan in zijn leven deed: ‘Zorg ervoor dat dat je nooit iemand wordt die zijn pet moet afnemen voor iemand met een hoed.’

V.l.n.r. Paul Koeleman, Hans van der Leeuw, Hugo Koolschijn voor Museum Perron Oost

In 1993 redde beeldend kunstenaar Joep van Lieshout (1963) het voormalige perron met opzichtershuisje aan de Cruquiusweg in Amsterdam van de ondergang. In het huisje werd een museum ingericht waarin wisselende exposities te zien zijn. Uiteenlopende kunstvormen vertellen verhalen over oude en nieuwe bewoners van het Oostelijk Havengebied. Het museum bevindt zich tegenover de ingang van de oude veemarkt waar zijn vader werkte. Perron Oost is het kleinste museum van ons land. Zo klein dat je vanaf buiten alle kunstwerken door de ramen kunt zien. Het museum is gratis en 24/7 te bezoeken.

www.museumperronoost.nl